خلق و تیلي‌نینگ یاشي هر قچان هم او اَتَله‌یاتگن آت تاریخي بیلن اۉلچَنه وېرمه‌یدي. چونکه معین تیل اۉز تاریخي دوامیده بیر قنچه نام بیلن یوریتیلگن بۉلووي ممکن. بونینگ مثالي: حاضرگي اۉزبېک، اۉزبېک تیلي اَتمه‌لری‌نینگ کېلیب چیقیش تاریخي اونینگ قدر اېسکي اېمَس. اصلی‌ده اېسه اۉزبېک خلقي و تیلي‌نینگ تاریخي جوده اېسکي زمانلرگه اِیلدیز آتگن بۉلیب، حاضرگي آتي‌نینگ تاریخي اونینگ یاشیني اۉزیده عکس اېتتیرمه‌یدي. اۉتمیش‌ده حاضرگي اۉزبېک‌لر و اولرنینگ تیلي بیر قنچه نام بیلن اَتب کېلینگن.

اَيريم عبارتلر معناسي

بغري تاش- بي مهر

باشي كوككه يېتدي( تېريسيگه سيغمه ي كېتماق)- بي حد سېوينماق

بورني كوته ریلگن- گه رديگن، كبرلنگن

گه دېسه قوليگه قونه دي- جوده اطاعتكار

اؤزبیک تیلی آلتای تیللر عایله سی نینگ تورکی تیللر تورکومیگه کیره دی.

اؤزبیک ادبی تیلی تاریخی قوییده گی دورلرنی اؤز ایچیگه آله دی:

میلاد دن آلدین گی دورلردن تا  10 نچی عصرلرگه چه بؤلگن دور. بو دور ده گی تیل فن ده قدیمگی تورکی تیل دیب یوریتیله دی. قدیم گی خلق آغزه کی ایجادی نمونه لری، اؤرخون-اِنه سای یادگار لیک لری(6-7 عصرلر) شو تیل ده یره تیل گن.

10-14 نچی عصرلرده عمل ده بؤلگن تیل اسکی تورکی تیل دیب اَتهله دی. محمود کاشغری نینگ "دیوان لغات التورک" ( تورک تیللری دیوانی)، یوسف خاص حاجب "قوتدغو بیلیگ" ( سعادت گه یوللاوچی بیلیم )، احمد یوگنهکی نینگ "هیبت الحقایق" ( حقیقت لر ارمغانی)، خوارزمی نینگ  "محبت نامه"، ربغوزی نینگ "قصه ربغوزی" اثرلری شو تیل ده یره تیلگن.

15 نچی عصردن 19 نچی عصرنینگ ایککینچی یریمیگه چه قؤللنگن تیل اسکی اؤزبیک ادبی تیلی دیب ناملنگن. عطایی، سککاکی، سیفی سرایی، لطفی، علیشیر نوایی، بابر، مشرب، توردی، مخمور، گلخانی، مقیمی، فورقت، ذوقی و باشقه کوپلب ایجادکار لرنینگ اثرلری شو تیلده یره تیلگن.

19 نچی عصر نینگ ایککینچی یریمیدن حاضر گی دور گه چه ایشلتیب کیله یاتگن تیلیمیز حاضر گی اؤزبیک ادبی تیلی دیب اَتهله دی. حاضر گی کونگه چه یره تیلگن برچه اثرلر حاضرگی اؤزبیک ادبی تیلی نینگ نمونه لری حساب لنه دی.

اسکی اؤزبیک تیل نینگ رواجی بویوک علیشیر نوایی نینگ نامی بیلن باغلیق دیر. او اسکی اؤزبیک تیل نینگ کِنگ امکانیت لریدن فایده لنگن حالده عجایب اثرلر یرهتیب گنه قالمسدن، بو تیلنی علمی جهت دن چوقور تدقیق قیلوچی "محکمه اللغتین" ناملی یریک علمی اثرهم یازدی و اونده اؤزبیک تیلی نینگ باشقه تیللردن هیچ کم ایمس لیگینی ایشانرلر مثالی بیلن اثبات لب بیردی.

آنه تیل

آنه تیــل بیلگن کیـشی نینـــگ عزتین قیلگیم کیلور
آنه تیل نی آغزیدین آلتــــــــین بیریب آلگـــیم کیلور 


آنه گـــــــــــه بؤلسه محـبت ، آنه تیلده سؤزله شر
سؤزلگن هر بیر کیشی نینـگ حرمتین قیلگیم کیلور 


آنه تیل قنچه چوچیک سین هر سؤزینگده بالی بار
سؤزلرینگنی توتیا دیـــــک کؤزیمگه سؤرتگیم کیلور 


کیم که یازســه آنه تیلده بیر قطار شیرین سؤزین
قلمین کؤزیمگه سؤرتیـــــب قوللرین اؤپگیم کیلور 


قیسی ایل که آنه تیل گه بیـــــــرسه کتته اعتبار
یؤرتنی کعبه دن آرتیق زیارت قیلـــــــــــگیم کیلور 


بابا و اجداد لرین برچــــــــــــه میراثین سقله گن
اؤشه ایل آلدیگه مین باشـــیم بیلن بارگیم کیلور 


برچه اؤتمیش بارلیغیدین کؤرکم قؤریلگن اولکه گه
تا تریکمن اوشه یؤرتــــــــده عمرباد قالگیم کیلور 


آنه تیل سین بیزگــــــــــه هردایم اولؤغ ذاتدین اولؤغ 
شو سببدن اینگ یخشی کوینی سینگه یازگیم کیلور

شاعر : داکتر عزیز فاریابی

تورکچه، تورکی،…چغتای تیلی، اېسکی اۉزبېکچه،… اۉزبېکچه، اۉزبېک تیلی، اۉزبېکی،… سۉزلر و اتمه لرحقیده

اۉزبېک (تورک) لکسیکولوژی سیده تیل تۉغری سیده تورلی اتمه لر و لکسیمه لر قۉللـه نیلیب کېلگن و کېلماقده. بو مسأله ده گی خیلمه-خیللیک شونچه که اۉز-اۉزیدن اۉرته گه کېلمه ی، بلکه اونینگ تورلی تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی عینی و حقیقی عامللر و سببلری بار. زمان چۉزیغی، جانلی تیللر (اولر بیلن ادبی تیل هم) نینگ اۉزگریشی و رواجلنیشی، سۉز خزینه سینینگ دایمی اۉزگروچنلیگی، بشقه تیللر بیلن مناسبتده بۉلگنلیگی، تیلچیلیک ساحه سیده گی قۉلگه کیریتیلگن یوتوقلر نیگیزیده اونینگ لکسیک قاعده لری و خزینه سینی ترتیب-قاعده گه سالیش، تازه لش، ینگیلش و … لر کبی نرسه لر اساسی سببلردن سنه له دی.